Kleine catechismusles

Soms hoor ik mensen, meestal op spottende toon, praten over de ‘onbevlekte ontvangenis’, terwijl ze de ‘maagdelijke geboorte’ bedoelen. “Is dat dan niet hetzelfde?”, hoor ik sommige lezers al vragen. Nee, dat zijn twee heel verschillende dingen.

De maagdelijke geboorte van Jezus

De term ‘maagdelijke geboorte’ verwijst naar het bijbelverhaal: Maria wordt zwanger zonder dat zij ‘een man bekent’. In de oosterse verteltrant van de bijbel is dat een manier om aan te geven, hoe ‘bijzonder’ Jezus was (made in heaven noemde Nico ter Linden dat). In later eeuwen is dit verhaal uitgebreid tot – en gestold in – het dogma van de blijvende maagdelijkheid van Maria. Maria zou zelfs tijdens en na de geboorte van Jezus ‘altijd maagd’ zijn gebleven. Voor de rooms-katholieke kerk werd dit dogma uiteindelijk belangrijker dan het bijbelverhaal. De Bijbel moest zich schikken naar het dogma… Als het evangelie bijvoorbeeld spreekt over de broers en zusters van Jezus, dan kán dat niet kloppen. Volgens Rome zal dit wel figuurlijk bedoeld zijn, of waren het neefjes en nichtjes… Als de bijbelse beeldspraak stolt en versteent tot dogmatische waarheid, gaat er van alles mis, ook bij protestanten. Veel kerkgangers hebben tegenwoordig moeite met de tekst van de geloofsbelijdenis; de woorden ‘geboren uit de maagd Maria’ kunnen ze niet meer over hun lippen krijgen. Dat komt omdat ze het niet horen als een verhaal, maar als een onbestaanbaar ‘gynaecologisch mirakel’.

De onbevlekte ontvangenis van Maria

Maar de katholieke theologen zaten met nog een ander probleem. Hoe kon Jezus, de zondeloze, geboren worden uit een vrouw die, zoals iedere mens, besmet was door de erfzonde? De doordenking van dit probleem leidde tot de conclusie dat er bij de conceptie en de geboorte van Maria al iets bijzonders gebeurd moest zijn, waardoor zij van de erfzonde gevrijwaard bleef. Deze gedachte gaat terug op apocriefe verhalen over de ouders van Maria, Joachim en Anna. Ondanks de onvruchtbaar- heid van Anna werd zij op hoge leeftijd zwanger. Bij de conceptie van Maria zou een wonder gebeurd zijn; zij werd ontvangen en geboren zonder dat haar ziel bevlekt was door de erfzonde. In de volksdevotie van de late Middeleeuwen zien we dan de verering opkomen van de heilige Anna. Vaak werden Anna, Maria en Jezus in één voorstelling afgebeeld (‘Sint Anna-te-drieën’). Omdat het dogma van de onbevlekte ontvangenis (conceptio immaculata) van Maria niet gebaseerd is op bijbelse gegevens, is het bepaald niet onomstreden. Het is als officieel kerkelijk dogma pas laat bekrachtigd, namelijk in 1854 (door Pius IX). De reformatorische kerken hebben deze leer steeds afgewezen, en ook de oud-katholieken hebben zich ervan gedistantieerd. Samengevat: de term maagdelijke geboorte heeft betrekking op de conceptie en geboorte van Jezus, van wie de kerk belijdt dat Hij ‘ontvangen is van de Heilige Geest, geboren uit de maagd Maria’. Het (niet-bijbelse) dogma van de onbevlekte ontvangenis gaat over de conceptie en geboorte van Maria.

Een wijdverbreid misverstand…