Hymnologie
De hymnologie is één van de meest boeiende wetenschappen. Ik ken geen enkel ander vakgebied dat zo internationaal,
interconfessioneel en interdisciplinair is. Bij het bestuderen van het geestelijke lied komen musicologische, theologische,
filologische, bibliografische en typografische aspecten aan de orde (en een heel enkele keer zelfs cinematografische; zie de pagina
De Titanic en het kerklied).
Maar uiteindelijk laat de betekenis van een goed kerklied zich niet beter samenvatten dan in een beroemde uitspraak van Luther.
Sinds mijn conservatoriumstudie kerkmuziek bij Frits Mehrtens is het vak mij altijd blijven boeien.
Artikelen
In de loop der jaren heb ik in verschillende periodieken kortere en langere artikelen gepubliceerd over
allerlei kerkliederen: korte bijdragen in kerkbladen, langere en meer diepgaande besprekingen in
tijdschriften als Muziek & Liturgie (zie voettekst). Ook in het IKON-radioprogramma Liturgie & Kerk-
muziek heb ik vaak hymnologische onderwerpen behandeld. Op deze website worden ze verzameld en
waar nodig verbeterd en aangevuld. De digitale vorm waarin de artikelen nu verschijnen geeft uiteraard
meer mogelijkheden dan de gedrukte versie: ik heb er o.a. klinkende muziekvoorbeelden, links naar
andere websites en downloadbare PDF-bestanden van liedbewerkingen aan toegevoegd.
De verzameling wordt voortdurend uitgebreid; raadpleeg daarvoor de lijst Liederen A-Z. Een sterke
nadruk ligt op liederen uit de recente geschiedenis. Als leerling van Frits Mehrtens heb ik de ontstaans-
geschiedenis van veel gezangen van nabij meegemaakt.
In de rubriek Varia zijn verschillende artikelen te vinden over andere onderwerpen, zoals koor- en
orgelbewerkingen van kerkliederen (zie bijv. BWV 679), liturgische aspecten, bijbelvertalingen etc.
Curriculum vitae van Wim Kloppenburg: zie wikipedia. Kritische kanttekeningen, vragen of opmerkingen bij de inhoud van
deze website stel ik zeer op prijs. Uw e-mail kunt u sturen naar wkloppenburg[at]xs4all.nl
Verzamelde hymnologische artikelen
© Wim Kloppenburg. Laatste update 5 november 2023.
Made with Xara Web Designer+
Organist en Eredienst, maandblad van de Gereformeerde Organistenvereniging GOV, later GOV – Vereniging van Kerkmusici (VvKM).
Muziek & Liturgie, opvolger van Organist en Eredienst in een nieuwe vorm en onder een nieuwe naam (januari 2002).
Het Orgel, maandblad van de Ned. Organistenvereniging NOV, vanaf 1990 ‘koninklijk’ (KNOV).
GOV en KNOV fuseerden in januari 2009 tot KVOK: Koninklijke Vereniging van Organisten en Kerkmusici. Beide tijdschriften bleven bestaan:
M&L verschijnt in de even, HO in de oneven maanden (voor de geschiedenis van de verenigingen zie www.kvok.nl/historie/)
LB 445 De nacht is haast ten einde
‘Die Nacht ist vorgedrungen, der Tag ist nicht mehr fern’, schreef Jochen
Klepper op 18 december 1937 in Berlijn. Het was een geloofsgetuigenis
dat inging tegen alles wat op dat moment voor ogen was. De nacht van
Hitlers Derde Rijk zou nog veel donkerder worden…
In de melodie van Johannes Petzold zou aan het einde van regel 4 een
halve noot moeten staan i.p.v. een hele. Zo staat het lied in het Duitse
gezangboek en zo speelt Petzold het zelf op een oud filmpje.
LB 473 Er is een roos ontloken
‘Es ist ein Ros entsprungen’ is in vele tekstvarianten overgeleverd –
waarvan die van Jan Wit wel de mooiste is – maar geen ervan is geschikt
voor een oecumenische kerstviering, want
– “Der [katholische] Dichter hat in den Text die Muttergottes hinein-
geschmuggelt”.
– “[Die Protestanten] … haben das ursprünglich so feinsinnige und zarte
Bild vertan”.
LbK 226 Gij die der sterren schepper zijt
‘Creator alme siderum’. Waarom staat de klassieke vesperhymne voor de
Adventstijd niet in het Liedboek?! En waarom staat de hymne op deze
site bij Trinitatis?
LB 745 Uit de schemer van de tijden
‘Nicolaos, pleit voor ons!’ Nog niet eens zo lang geleden was dat vol-
strekt ondenkbaar: een protestants gezangboek met liederen over
‘roomsche santen’! Maar sinds het Liedboek – zingen en bidden in huis
en kerk mogen we niet alleen onbekommerd zingen óver Sint Maarten,
Sint Willibrord en Sint Nicolaas, maar zelfs ons gebed tot hen richten...
LB 437 Kom tot ons, scheur de heemlen, Heer
‘O Heiland reiß die Himmel auf’. Een Adventslied vol ongeduld, ‘Begierdt
auffs Heylands Ankunfft’, en met in iedere strofe minstens één gebiedende
wijs: scheur de hemelen, daal neer, ruk open, breek uit, ontspring.
LbK 125/LB 466 O kom, o kom Immanuel
‘Veni, veni Emmanuel’. Vooral bekend van de Carols from King’s (‘O come,
o come Emmanuel’) en in Nederland graag gezongen in de vertaling van
Willem Barnard, ‘O kom, o kom Immanuel’ (LbK 125).
Barnards latere, geheel herschreven tekst ‘Op aarde plant het kwaad zich
voort’ past helaas minder goed bij de beroemde wijs. En het Liedboek
maakt het nog erger, met eigenzinnige veranderingen in tekst èn melodie.
Alles bij elkaar vormt dat een pleidooi voor de oorspronkelijke LbK-versie.
Jammer alleen dat er voor Rejoice in het Nederlands geen tweelettergrepig
woord bestaat…
LB Psalm 2 Wat drijft de volken, wat bezielt ze toch
‘Het woeden van de volken, het rumoer van de natiën.’ Volgens Willem
Barnard is het Kerstfeest ‘...allerminst rustiek-liefelijk en in het geheel niet
idyllisch. Integendeel! het gaat er met Kerstmis woest aan toe! ... Daar is
psalm 2, het lied van een jonge god die zo woedend is op de regeringslei-
ders, dat hij een vrolijke keuken maakt van hun eigenmachtig wereldje.
Met een stok van ijzer slaat hij het aardewerk stuk.’
Wij komen van oosten, wij komen van ver
Vanwege de ‘pre-dogmatische argeloosheid’ staat dit aanstekelijke Drie-
koningenliedje, evenals de adventshymne ‘Creator alme siderum’, op deze
website bij Trinitatis.